Hinduizm

Hinduizm – określenie zbiorcze na grupę wierzeń religijnych, wyznawanych głównie na Półwyspie Indyjskim.

Rozmaite odłamy hinduizmu wyznaje prawie 1 miliard ludzi, z których ok. 910 milionów mieszka w Indiach i Nepalu (łącznie). Inne państwa ze znacznym odsetkiem hinduistów to: Bangladesz, Sri Lanka, Pakistan, Indonezja, Singapur, Gujana, Surinam, Fidżi, Mauritius, Trynidad i Tobago, Republika Południowej Afryki. W związku z tym hinduizm, traktowany zbiorczo, jest trzecią pod względem liczby wyznawców religią świata.

Istnieje bardzo wiele odłamów hinduistycznych, różniących się zarówno wierzeniami na temat Boga, jak i praktykami. Ich wyznawców łączy przede wszystkim:

1. Szacunek dla świętych ksiąg – Wed
2. Wiara w reinkarnację
3. Wiara w prawo akcji i reakcji (karma)
4. Dążenie do wyzwolenia, różnie rozumianego przez poszczególne odłamy.

Duże różnice doktrynalne powodują duże trudności ze zdefiniowaniem hinduizmu.

Różne odłamy hinduizmu zawierają cechy monoteizmu, monizmu, panteizmu, henoteizmu, panenteizmu, politeizmu czy nawet ateizmu. Generalnie hinduizm uznaje, że każda wiara, która prowadzi do Boga, jest dobra.

W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa – dewy (bóstwa męskie) i dewi (bóstwa żeńskie), które są zwykle traktowane albo jako emanacje jedynego Boga lub (rzadziej) jako istoty niższe (odpowiedniki aniołów w religiach abrahamowych). Ich przeciwnikami są źli asurowie.

Hinduizm ma ogromny zbiór świętych pism. Dzieli się je na śruti – literaturę wedyjską – Wedy oraz smryti – literaturę początkowo niekanoniczną, w skład której wchodzą eposy: Ramajana i Mahabharata (w tym na szczególną uwagę zasługuje jedna z jej ksiąg –Bhagawadgita), Purany oraz Manusmryti. Istnieją również inne księgi uznawane za święte tylko przez niektóre hinduistyczne odłamy bądź ruchy religijne. Dla części hinduistów kanon świętych ksiąg jest w dalszym ciągu otwarty, a nawet w niektórych nurtach za święte uznawane są święte teksty innych wyznań.

Z reguły za symbol religii hinduistycznej uważa się znak: "OM". Czasami też symbolem hinduizmu jest swastyka hinduistyczna. Z hinduizmu (i poprzedzającego go braminizmu) wywodzi się wiele innych religii, m.in. buddyzm, dźinizm, sikhizm, adźiwikowie (pośrednio).

Dawniej hinduizm badano głównie jako strukturę opozycyjną do uniwersalistycznych religii Indii (buddyzmu czy islamu), zwracając uwagę głównie na to, że nie ma on jednolitej struktury organizacyjnej, formy kultu i doktryna są zmienne i płynne, nie ma rozbudowanych, uniwersalnych instytucji. Obecnie zwraca się jednak uwagę na to, że obraz akcentujący wyłącznie te czynniki nie jest pełny i w dużej mierze wywodzi się ze światopoglądu angielskich kolonizatorów, którzy uważali, że umysłowość indyjska nie jest zdolna do tworzenia jakiejś własnej, osobnej i trwałej organizacji społecznej. Skutkiem tego stanu rzeczy jest także to, że niewspółmiernie rozwinięte są badania nad tradycją aryjską i bramińską (w tym tradycją wedyjską, bramińsko-teologiczną i filozoficzna) w dziejach hinduizmu, podczas gdy badania nad elementami tubylczymi i współczesnymi ciągle pozostają w pewnej mierze zaniedbane. Istnieją wciąż także duże luki w badaniach nad hinduizmem na południu Indii.

Etymologia

Perski termin Hindu pochodzi od sanskryckiego słowa Sindhu oznaczającego rzekę Indus i wykorzystany był przez perskich geografów do określania ludów mieszkających za tą rzeką. Terminy Hindu i Hindoo wykorzystane były przez Brytyjczyków pod koniec XVIII wieku w odniesieniu do mieszkańców Hindustanu. Wkrótce określenie Hindu zaczęło się odnosić do każdego Indusa (w sensie: mieszkańca Indii) wyznania innego niż islam, chrześcijaństwo, sikhizm i dżinizm. Ok. 1830 r. Brytyjczycy przez dołączenie do słowa Hindu przyrostka ism i utworzyli używaną dziś nazwa hinduizm (w angielskiej formie jako Hinduism). W pierwszej połowie XIX wieku rozpowszechnił się on w Europie dla przeciwstawienia religii indyjskich buddyzmowi i dżinizmowi. Sami wyznawcy na określenie swojej religii używają nazwy sanātanadharma, czyli odwieczny porządek.

Wierzenia

Koncepcja Boga i sił wyższych

Z uwagi na to, że hinduizm nie jest jednolitym zbiorem wierzeń, z jasno zdefiniowaną doktryną, można w obrębie hinduizmu napotkać różne poglądy na naturę bóstwa. Odłamy hinduizmu zawierają cechy monoteizmu, monizmu, panteizmu, henoteizmu, panenteizmu, a nawet, według niektórych, szeroko pojmowanego politeizmu czy ateizmu. Upaniszady,Wedy i inne święte księgi hinduistyczne takie jak Bhagawadgita czy Bhagawatapurana prezentują pogląd, że istnieje tylko jeden jedyny Bóg. Hinduizm określany jest przez niektórych mianem "pseudopoliteizmu"; według tego poglądu pod powierzchowną warstwą wielobóstwa kryje się warstwa monoteistyczna (jedyny Bóg i jego emanacje, czyli wcielenia). We współczesnym (dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym) hinduizmie jego przedstawiciele, tacy jak Ramakryszna, Mahatma Gandhi, Ramana Mahariszi, Paramahansa Jogananda, Swami Rama czy Sathya Sai Baba nauczali i nauczają monoteistycznych koncepcji Boga.

Dewy i dewi

Śiwa jako medytujący jogin i asceta

W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa (sanskryt dewa – bóstwa męskie np. Brahma, Wisznu, i dewi – bóstwa żeńskie, np. Saraswati), które w większości odłamów hinduizmu traktowanie są jako różne postacie i emanacje jedynego Boga bądź też jako istoty astralne, niższe od Boga (podobnie jak anioły w chrześcijaństwie czy islamie). Hinduizm ma najbogatszy panteon ze wszystkich religii. Bóstwa te mają znaczenie mocno symboliczne, w dużej mierze zależne od regionu, w którym są czczone. Każda z głównych grup wierzeń w hinduizmie uznaje swojego dewa za przejaw Absolutu/Brahmana lub Iśwarę(osobowego Boga) (czy też jego głównego awatara). Najpowszechniejszy jest kult Wisznu (w tym jego Awatarów) i Śiwy oraz Dewi. Także prawie wszyscy hinduiści modlą się do Ganeśi, rzadko czci się go jednak jako przejaw Boga jedynego.

Powyższe bóstwa uzyskały obecny status w połowie I tysiąclecia p.n.e. i zastąpiły bogów drugiej generacji (np. Indra, Waruna), które z kolei były następcami bogów panindoeuropejskich.

W hinduizmie istnieją także miliony innych dewów i dewi. Kulty większości z nich mają charakter lokalny. Ich przedstawienia są ściśle symboliczne.

Awatarowie

Hinduiści wierzą, że Bóg lub bogowie zstępują na Ziemię co kilka tysięcy lat jako awatara, aby wypełnić ważną misję – uratować świat przed upadkiem moralnym (np. Rama lub Kryszna). W przypadku niektórych awatarów (tu chodzi głównie o Buddę) nie ma jasności co do dokładnej misji jaką mieli wypełnić.

Dla większości hinduistów najważniejsze znaczenie ma dziesięciu głównych awatarów (Daśawatarów) Wisznu:

1. Matsja – pod postacią ryby
2. Kurma – pod postacią żółwia
3. Waraha – pod postacią dzika
4. Narasinha – pod postacią pół-człowieka pół-lwa
5. Wamana – pod postacią karła
6. Paraśurama – pod postacią człowieka
7. Rama – pod postacią księcia Ajodhji
8. Kryszna – pod postacią człowieka, urodzonego w rodzinie pasterzy krów, który w przyszłości zostaje władcą
9. Budda – pod postacią człowieka, jednak część hinduistów uważa, że dziewiątym awatarem był Balarama (który zstąpił na Ziemię razem z Kryszną)
10. Kalkin – pod postacią jeźdźca (na białym koniu), którego przyjście ma zwiastować koniec obecnej Kali jugi; większość hinduistów oczekuje na jego przybycie, jednak niektóre odłamy hinduistyczne uważają, że ono już nastąpiło

Zdecydowanie najbardziej czczeni spośród wyżej wymienionych awatarów są Rama i Kryszna.

Pojawiają się też awatary dewów i dewi innych niż Wisznu, są jednak mniej popularne.

Zdarza się także, że inne osoby uważane są z Awatarów częściowych, na przykład: Wjasa czy Tukaram. Ponadto istnieje wiele hinduistycznych ruchów religijnych, według których przywódcy religijni (głównie dziewiętnasto- i dwudziestowieczni) są awatarami.

Koncepcje duszy

Według hinduizmu dusza jest nieśmiertelna. Dotyczy to zarówno ludzi jak i zwierząt, roślin i przedmiotów. Przechodzi ona serię wcieleń aż do osiągnięcia mokszy co jest bardziej szczegółowo omówione w tym artykule w sekcji "Reinkarnacja i samsara".

Zgodnie z hinduizmem dusza została stworzona na podobieństwo Boga, różni się od niego tym, że jeszcze nie jest doskonała, natomiast Bóg tak. Może ona jednak osiągnąć doskonałość i pełne zespolenie z Bogiem.

Reinkarnacja, karma i samsara

W hinduizmie powszechna jest wiara w reinkarnację. Według hinduistów dusza przechodzi przez coraz wyższe postacie – od przedmiotu, przez postać rośliny, zwierzęcia, człowieka (i jeszcze parę wyższych) po zjednoczenie i stopienie się z Brahmanem (Bogiem, Absolutem) raz na zawsze. W skrajnych przypadkach (za karę za popełnienie poważnych zbrodni) dusza może przybrać postać niższą.

Losy duszy (w tym postać, którą przybierze w następnym życiu) warunkowane są przez czyny – poprzez każdy czyn dusza zbiera określoną (dobrą lub złą, zależnie od czynów)karmę, której rezultatem są sukcesy i szczęście lub cierpienia. Gdy te nastąpią, wtedy karma się spala.

Wędrówka dusz, w którą wierzą hinduiści, nazywa się sansarą. Hinduiści dążą do jej zakończenia i zjednoczenia się na zawsze z Bogiem (Brahmanem), co jest możliwe poprzez jedną z trzech dróg – bhaktijogę (miłość i oddanie), dźńanajogę (zdobywanie mądrości duchowej) lub karmajogę (bezinteresowne działanie).

Reinkarnacja opisana jest w Bhagawadgicie:

Duch porzuca zużyte ciało, by nowe przyoblec, jak człowiek co odzież znoszoną na świeżą zamienia. (Bhagawadgita 2:22)

Ezoteryka i mistyka

Zgodnie z większością mistycznych systemów hinduistycznych w ciele człowieka znajduje się siedem głównych ośrodków energii zwanych ćakramami. Każdy z nich odpowiedzialny jest za określone umiejętności i cechy.

Spotykany wśród hinduistów jest także pogląd, że dusze człowieka otaczają trzy ciała, powłoki – ciało fizyczne, ciało astralne i ciało przyczynowe. Zostały one uszeregowane w kolejności od najgęstszej do najmniej gęstej.

Wielu hinduistów wierzy też, że istnieją trzy wszechświaty: materialny, astralny i przyczynowy, każdy z nich jest mniej gęsty od poprzedniego.

Stworzenie wszechświata i eschatologia

W obrębie hinduizmu można spotkać dwa różne poglądy na ten temat: monistyczny i dualistyczny. Według pierwszego świat jest tworzony przez Boga cały czas. Według drugiego (zakładającego istnienie trzech osobnych jednostek: Boga, dusz i materii) świat był raz stworzony, gdy Bóg ułożył materię w odpowiednie kształty. Wysnuwano w świętych pismach hinduizmu różne teorie na temat tego w jaki sposób powstał wszechświat – według niektórych powstał ze złotego jaja, według innych ze związku seksualnego itp.

Według hinduizmu, pod koniec kalpy wszechświat zostanie zniszczony, a potem po okresie kolejnej kalpy nowy wszechświat będzie powołany do życia. W momencie zniszczenia wszechświata następuje mahapralaja, czyli "wielkie rozwiązanie". Inny pogląd, powszechny wśród śiwaitów głosi, że wszechświat jest nieustannie niszczony i powoływany do życia (symbolem tego jest taniec Śiwy-Nataradźy).

Podział czasu

Według hinduizmu czas się dzieli na cztery ery, czyli jugi: Kritajugę (zwaną też Satjajugą), Tretajugę, Dwaparajugę i Kalijugę. Satjajuga jest uważana za erę najwyższej moralności, a podczas następnych następuje spadek moralności ludzi, aż do Kalijugi, gdzie jest on najniższy. Według większości hinduistów obecną erą jest Kalijuga. Kritajuga trwa cztery tysiące lat, Tretajuga trwa trzy tysiące lat, Dwaparajuga dwa tysiące lat, a Kalijuga tysiąc lat, z tym, że jest to podawane w latach Boskich (każdy z których jest 360 razy dłuższy od roku ludzkiego). Czas każdej z tych jug trwa dodatkowo o "zmierzch" i "poranek" trwający jedną dziesiątą głównego czasu trwania każdej jugi. Wszystkie jugi (razem ze zmierzchami i porankami) składają się na Mahajugę trwającą dwanaście tysięcy Boskich lat. Tysiąc Maha jug składa się na jedną kalpę (zwaną też "dniem Brahmy"), czyli okres trwania jednego wszechświata.

Czas i przeznaczenie

Astrologia jest żywa przede wszystkim wśród ludu, ma jednak swoje uzasadnienie w bramińskiej koncepcji przeznaczenia i bóstw planetarnych. Europejskiemu "przeznaczeniu" odpowiada hinduski dajwam – związany jest on ściśle z położeniem planet w dniu narodzin, dlatego też analiza omenów może umożliwić odczytanie przyszłości. Astrologią zajmują się przeważnie osoby należące do najniższych kast bramińskich, układ gwiazd ma jednak duże znaczenie (w okresie braminizmu o wiele większe niż obecnie) także dla rytuałów ofiarnych. Bramini na podstawie układu gwiazd ustalają momenty właściwe dla ofiar i innych rytuałów – rytuałów przejścia (samskara) i wszystkich ważnych przedsięwzięć społecznych. Praktyka ta wywarła wpływy także na indyjski sposób rządów i prowadzenia wojen. Pierwsze kalendarze powstawały właśnie w tym celu w okresie wedyjskim, były one stopniowo uzupełniane o listy dni pomyślnych i niepomyślnych, daty świąt oraz zaćmień słońca i dat jego wejścia w kolejne znaki zodiaku indyjskiego. Miało to ogromne znaczenie dla rozwoju indyjskiej astronomii. W II w. n.e. kalendarze zostały uzupełnione o dokładne dane o pozycjach planet. W ten sposób ok. V w. ukształtował się indyjski kalendarz rytualny oparty na cyklach 5-letnich, zwany pańćanga. Kalendarz ten z pewnymi korektami do dziś służy do ustalania dat obrzędów i rytuałów w świątyniach indyjskich. Do późniejszych zapożyczeń należą mezopotamski dzień lunarny (tithi) i greko-rzymski cykl 60-letni oparty na cyklach planety Jowisz. Kalendarz 60-letni dorównywał dawniej popularnością 5-letniemu (co poświadcza arabski Al-Biruni z XII w.), obecnie jednak jest niemal zapomniany na Północy, a używany lokalnie w świątyniach Południa. Mimo tego oblicza się według niego nadal dzień ważnego święta Kumbhamela.

Historia

Hinduizm jest religią bez jednego głównego założyciela. Rozpoczął się razem z rozkwitem kultury Ariów w Indiach. Wówczas powstała Rygweda – najstarsza święta księga hinduizmu. Z czasem do kanonu świętych pism tej wiary dołączyły pozostałe Wedy oraz wiele innych tekstów religijnych (część z których uznawana za święte tylko przez niektóre odłamy). Hinduizm jako religia powstał właśnie z Wed.

Hinduizm wyewoluował z braminizmu, który z kolei wyewoluował z wedyzmu. Wedyzm został przyniesiony do Indii przez Ariów (którzy już go wcześniej rozwinęli); był z początku religią politeistyczną, który przekształcił się później w henoteizm. W okresie braminizmu natomiast ukształtował się wyraźny podział społeczeństwa na cztery warny. Gdy powstawał hinduizm wówczas na sam przód panteonu wysunięto Wisznu i Śiwę, a dawniejsze bóstwa wedyjskie (Agni, Indra, Waruna, a także Brahma) spadły albo do roli bóstw pomniejszych lub całkowicie zanikły. Hinduiści byli w zasadzie podzieleni na wisznuitów (czczących Wisznu i jego awatary) oraz śiwaitów (czczących Śiwę). Członkowie każdego z tych odłamów uważali ich bóstwo za Boga jedynego, zatem hinduizm był monoteistyczny.

W VI wieku p.n.e. od hinduizmu zaczęły się wyodrębniać: buddyzm (założony przez Buddę) i dżinizm (założony przez Mahawirę), a także adźiwikowie. Z początku miały one zasięg wyłącznie lokalny (rejon Biharu) jednak wkrótce się rozpowszechniły na inne obszary, a nawet w przypadku buddyzmu – na całe Indie. Dżinizm natomiast pozostał do czasu popularny w Indiach południowych.

Jako, że dotychczas hinduizm był główną, największą religią Indii, duża zmiana nastąpiła za panowania króla Aśoki – buddysty (żyjącego w III wieku p.n.e.), rządzącego dużą częścią subkontynentu indyjskiego, który sprawił, że oficjalną religią jego państwa stał się buddyzm.

W I wieku p.n.e. zaczął w Indiach kształtować ruch bhaktyzmu – powstały sampradaja bhagawatów (wisznuickie) i paśupatów (śiwaickie), jednak z początku bardziej polegał na czci niż na miłości, oddaniu. Dopiero później aspekt miłości i związku emocjonalnego z czczonym bóstwem zaczął powstawać.

Na przełomie I i II wieku p.n.e. za sprawą misjonarzy hinduistycznych, hinduizm dotarł w dolinę Mekongu, gdzie szybko został główną religią Funanu, a z czasem rozprzestrzenił się na północ wśród ludów Czampy. Hinduizm khmerski był podobny do indyjskiego. Najważniejsze były kulty Brahmy, Wisznu i Śiwy, z tym że temu pierwszemu szybko przestano oddawać cześć i wznosić świątynie (podobnie jak w Indiach). Do innych ważnych dewów czczonych w Kambodży należeli: Agni, Skanda, Indra i Harihara.

Sytuacja (tu chodzi o główną religię Indii) odmieniła się jednak w 320 roku, gdy Indiami zaczęła rządzić dynastia Guptów. Za ich sprawą hinduizm znowu stał się głównym wyznaniem Indii. Nie oznacza to jednak wcale, że wcześniej – gdy Indie były buddyjskie (od czasów panowania Aśoki) – hinduizm przestał istnieć czy osłabł. Wręcz przeciwnie, rozwijał się. Kwitła wówczas literatura hinduistyczna oraz utrzymywały się praktyki religijne i filozofia hinduistyczna.

W drugiej połowie pierwszego milenium ery chrześcijańskiej rozpoczęła się "kontrreformacja" hinduizmu ze strony braminów (po rozpowszechnieniu się w Indiach buddyzmu, który stał się główną religią). Istotną w niej rolę mieli ortodoksyjni filozofowie tacy jak na przykład monistyczny Adi Śankara – założyciel głównej i najbardziej wpływowej szkoły filozofii indyjskiej –Adwajtawedanty. Za sprawą tych filozofów hinduizm się znowu rozpowszechnił w Indiach, a buddyzm zaniknął prawie w całości. W południowych Indiach natomiast duża rolę w wyparciu powszechnego tam dżinizmu (a także buddyzmu) mieli kontrreformatorzy śiwaiccy.

Rozwijały się później, po Śankarze (pod koniec pierwszego milenium i na początku drugiego) mniej ortodoksyjne ruchy religijne – mianowicie ruch bhakti, opowiadający się za oddaniem Bogu i pełnym poddaniem się jego woli, zainspirowany Bhagawadgitą. Bhakti było charakterystyczne np. dla Ramanudźy co bardzo wpłynęło na wisznuizm. Mimo iż istniało już od dawna (bhakti pojawia się w pierwszym hymnie Rygwedy) w średniowieczu otrzymało podbudowę filozoficzną i nastąpił jego prawdziwy rozwój. Udział w nim miało także dwunastu alwarów (wisznuickich) i sześćdziesięciu trzech najanmarów (śiwaickich) – wędrownych świętych układających pieśni dewocyjne odpowiednio do Wisznu i Śiwy. Od trzynastego do piętnastego wieku nastąpił w całych Indiach rozwój literatury dewocyjnej, pisanej nie w sanskrycie, lecz w językach lokalnych. Do najważniejszych jej twórców zalicza się postacie takie jak Tulsidas czy Mira Bai.

Popularność zaczął zdobywać także trzeci odłam hinduizmu – śaktyzm, polegający na kulcie Dewi, którego szczyt przypadł na średniowiecze, razem z rozwojem tantryzmu. Zaczął jednak później tracić popularność na rzecz wisznuizmu. Postacie Dewi przedostały się jednak, razem z ekspansją geograficzną tantryzmu, do Tybetu, a stamtąd do Azji północno-wschodniej i południowo-wschodniej.

W okresie średniowiecznym zaczął się również upowszechniać kult Ramy – siódmego awatary Wisznu.

W średniowieczu hinduizm nieco ucierpiał, co było spowodowane najazdami na Indie ze strony muzułmańskich władców. Niektórzy z nich (np. Aurangzeb) siłą nawracali hinduistów na islam, a inni (np. Akbar) nie ingerowali w sprawy religijne poddanych, a nawet starali się o dialog międzyreligijny. Jednak hinduiści mieli status dhimmi. Przybycie islamu spowodowało z drugiej strony liczne konflikty społeczne na tle religijnym. Zaczęły się także pojawiać wewnątrz hinduizmu nurty synkretyczne łączące hinduizm i islam takie jak gmina Kabira czy zwolennicy Ćaitanji Mahaprabhu.

W XVI wieku od hinduizmu wyodrębnił się sikhizm, jednak nie zachwiał jego pozycji – ograniczył się do rejonu Pendżabu, gdzie dziś żyje większość sikhów, którzy stanowią w tym stanie ok. 65% Pendżabczyków.

W późnym okresie nowożytnym i w dziewiętnastym wieku mimo inwazji brytyjskiej na Indie, wpływ myśli i religii europejskich na hinduizm był jednak marginalny.

W XIX i XX wieku myśl hinduistyczna zaczęła przechodzić zmiany, a to za sprawą myślicieli takich jak: Ramakryszna, Swami Wiwekananda, Ramana Mahariszi, Swami Dajananda Saraswati czy Ram Mohan Roy.

W dwudziestym wieku za sprawą przywódców religijnych i ruchów hinduistycznych takich jak Ramakryszna (i związana z nim organizacja Ramakrishna Math), Światowy Uniwersytet Duchowy Brahma Kumaris, Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny, Maharishi Mahesh Yogi, Swaminarajan, Towarzystwo Teozoficzne, Swami Wiwekananda, Sathya Sai Baba, Paramahansa Jogananda czy Osho zaczęła zachodzić diaspora hinduistyczna – i poza Azją jego wyznawcy zaczęli się rozprzestrzeniać na kraje Zachodu: do Europy, Ameryki i Afryki.

Święta pisma

Święte księgi hinduizmu – Wedy – spisane zostały w sanskrycie. Składają się z czterech sanhit: Rygwedy (hymny do dewów) – powstałej najwcześniej, Samawedy (pieśni liturgiczne), Jadźurwedy, (formuły przy składaniu ofiar) i Atharwawedy (pieśni czarodziejskie, wiedza zaklęć) – powstałej najpóźniej. Każda z sanhit ma jeszcze dwa teksty: Brahmany (traktaty rytualno-teologiczne) i Upaniszady (traktaty filozoficzne). Oprócz nich (Brahmanów i Upaniszad) wyróżnia się jeszcze Aranjaki, o treści mistyczno-alegorycznej, przeznaczone dla leśnych ascetów.

Większość hinduistów kieruje się świętą tradycją (smryti) przekazaną w dwóch eposach: Mahabharacie i Ramajanie. Pierwszy zawiera księgę dydaktyczną – Bhagawad Gitę, stanowiącą jedną z podstawowych elementów kultury indyjskiej. Ramajana to historia Ramy – siódmego awatary Wisznu i bohaterskiego królewicza. Oprócz tego istnieją jeszcze Purany, poruszające tematy takie jak mitologia, historia, tradycja, a także np. stworzenie świata. Ponadto, do smriti należy także księga Manusmryti spisana przez Manu. Do smryti zalicza się również sutry.

Do innych świętych pism uznawanych tylko przez niektóre odłamy należą na przykład tantry (uznawane przez śaktów), agamy. W Indiach Południowych bardzo duże znaczenie kulturalno-religijno-społeczne ma księga Tirukkural, które spełnia tam bliźniaczo podobną rolę jak Biblia chrześcijańska w krajach zachodnich.

Według hinduistów święte księgi zostały spisane przez natchnionych przez Boga ryszich i jako takie bezpośrednio pochodzą od Boga.

Rodzina

Według hinduizmu celem zawierania małżeństw jest podtrzymanie społeczeństwa, wzajemna opieka i wydawanie na świat potomstwa. Zgodnie ze świętymi pismami hinduizmu obowiązkiem żony jest oddanie i służba mężowi, a męża opieka i ochrona żony. Dzieci natomiast są zobowiązane służyć i szanować rodziców, a szczególną opieką otaczać ich gdy się zestarzeją.

Hinduizm zakazuje małżeństw między członkami rożnych warn i uważa je za degenerację społeczną.

Zwierzęta

Hinduizm zakazuje krzywdzenia wszelkich istot czujących. Święte pisma tejże religie nakazują wegetarianizm i twierdzą, że każdy kto spożywa, a nawet ma udział w przygotowywaniu mięsa, popełnia grzech zabicia zwierzęcia, z którego to mięso pochodzi.

W wyjątkowych przypadkach dopuszczane jest jednak zabicie drapieżnika, w obronie własnej lub cudzej bądź w celu utrzymania równowagi w przyrodzie. Zadanie to jednak przeznaczone jest wyłącznie dla kszatriów.

Święte krowy

Krowa spacerująca po ulicy w Delhi

Z największym szacunkiem hinduiści traktują bydło domowe. W hinduizmie bydło jest gatunkiem zwierzęcia wielce szanowanym. Już w Rygwedzie przypisywano mu boskie pochodzenie. Święte pisma hinduizmu traktują krowy jako podtrzymujące życie (ponieważ ich mleko było bardzo ważnym elementem diety dla wielu ludzi). Religia hinduistyczna zakazuje spożywania wołowiny i zdecydowana większość hinduistów tego unika.

Obecnie ubój krów jest zakazany w większości indyjskich stanów.

Hinduizm a kultura

Filozofia

Pojęcie filozofii w hinduizmie (darśana) jest ściśle związane z tą religią. Jest ona zarówno początkiem wywodów filozoficznych, współtworzy metody filozoficzne; cel filozofii jest również religijny – zdobycie wiedzy (widji) o świecie oraz poznanie sposobu na wyzwolenie się z kręgu samsary. Punktem wyjścia większości kierunków filozoficznych hinduizmu jest rytuał i ofiara mające swój początek jeszcze w Wedach. Rytuał jest tu odbiciem boskiego świata (i jego porządku) na ziemi, a jego dokładne zrozumienie zarówno na podłożu dosłownym, jak i alegorycznym są drogą do zrozumienia i wyzwolenia. Sześć ortodoksyjnych szkół/systemów filozoficznych w hinduizmie to: wedanta (dzieli się na sześć głównych szkół: adwajta, szkołę monistyczną, założoną przez Śankarę ok. ósmego wieku, uznającą nierealność świata i absolutną jedność atmana, czyli jaźni jednostkowej i Brahmana/Boga; wiśisztadwajta – założona przez Ramanudźę w XI i XII wieku, głosząca odrębność duszy jednostkowej i Boga, zgodnie z której jest jedna rzeczywistość, dzieląca się na Boga, dusze i materie, kładąca nacisk na bhakti jako na drogę do Boga; dwajta – założona przez Madhwę, głosząca całkowitą odrębność dusz, Boga i materii, też przywiązująca wagę do bhakti; dwajtadwajta – założył ją Nimbarka, kluczową rolę odgrywa bhakti jako droga do Boga, świat i dusze są jednocześnie różne i tożsame z Bogiem, podobnie jak Słońce i jego promienie, dusza jednostkowa stanowi jedno z Bogiem; śuddhadwajta – stworzył ją Wallabha w XIV i XV w., kładzie nacisk na bhakti, jego nauka jest bardzo zbliżona do monizmu Śankary; aćintja bhedabheda – system ten stworzył Ćajtanja Mahaprabhu, centralną rolę w nim zajmuje bhakti, stanowi syntezę wcześniejszych systemów wedantyjskich) mimansa (przywiązująca wagę do spełniania rytuałów wedyjskich i przestrzegania ich wskazań jako na drogę do zbawienia), sankhja (głosząca dualizm pramaterii – prakryti – ducha – puruszy; uważa, że wszechświat składa się z trzech gun: sattwa – czystej, radźas – namiętnej i thamas – otępiałej; sankhja opisuje kolejno proces ewolucji wszechświata od momentu stworzenia) joga(opiera się na sanhji; zajmuje się systemem praktyk duchowych, mających doprowadzić do mokszy), njaja i waiśeszika (njaja to system logików, który stworzył zaawansowany system logiczny, mający w Indiach szerokie zastosowanie; wajsieszika to system głoszący atomizm, dualizm i pluralizm – uważa, że każda istota tworzy odrębny byt).

Literatura

Najwcześniejsze, a zarazem największe dzieła literatury indyjskiej były ściśle związane z hinduizmem – począwszy od Wed, potem literatura sanskrycka (szczególnie dwa eposy: Mahabharata i Ramajana, ten pierwszy jest największym dziełem literatury światowej; także liczne Purany oraz księgi takie jak Manusmryti), aż do literatury w indyjskich językach lokalnych. Wczesnośredniowieczna literatura tamilska wykazuje silne tendencje bhaktyjskie. Także liczne dzieła bengalskie są ściśle hinduistyczne – nie można pominąć współczesnego poety, pisarza, noblisty bengalskiego – Rabindranatha Tagore, cieszącego się światowym autorytetem. Również literatury tworzone we wielu innych językach Indii, jak marathi, telugu, malajalam. W różnych częściach subkontynentu indyjskiego powstawały tłumaczenie ważnych tekstów hinduistycznych (takich jak Ramajana) na języki lokalne.

Muzyka i taniec

Już od najdawniejszych czasów taniec indyjski i związana z nim symbolika miała wyraźne korzenie religijne. Teoria tańca została sklasyfikowana w traktacie hinduskim Natjaśastra. Tańce rozwijające się w różnych częściach Indii miały wyraźne elementy bhakti, wykonywane do celów kultowych. Z czasem jednak tańce rozszerzono na tańce świeckie.

Muzyka indyjska także wywodzi się z hinduizmu, dokładniej to z tradycji Rygwedy i Samawedy. Wiedza o muzyce i jej zasady również zostały dokładnie opisane w tekście Natjaśastra.

OM – zapis sylaby będącej symbolem hinduizmu

Swastyka hinduistyczna